بررسی مواد تشکیل‌دهنده اسانس و اثرات ضد‌باکتریایی گیاه Heptaptera anisoptera از خانواده چتریان

مقدمه: گیاه Heptaptera anisoptera (DC.) Turin از خانواده چتریان در نقاط مختلفی از کشور ما می‌روید. تاکنون چند ترکیب شیمیایی از این گیاه جداسازی و تعیین ساختار شده‌اند، اما تا آنجا که ما بررسی کرده‌ایم، تاکنون آنالیز اسانس این گیاه و بررسی اثر ضد‌باکتریایی آن گزارش نشده است. هدف: بررسی ترکیبات شیمیایی اسانس با دستگاه GC/MS و اثرات ضد‌باکتریایی گیاه Heptaptera anisoptera. روش بررسی: گیاه موردنظر در بهار 1386 از منطقه طالقان- استان تهران جمع‌آوری و پس از شناسایی، اسانس آن به روش تقطیر با آب استخراج شد. نمونه اسانس پس از آبگیری، با دستگاه GC/MS مورد بررسی و آنالیز قرار گرفت. روش شناسایی بر اساس مقایسه طیف‌های جرمی و ضرایب بازداری اجزاء با استانداردها بود. عصاره‌های متانولی، کلروفرمی و هگزانی این گیاه با اسباب سوکسله تهیه و اثر ضد‌باکتریایی رقت‌های مختلف این عصاره‌ها روی 10 باکتری گرم مثبت و منفی آزمایش شد. نتایج: 3/91 درصد اجزاء (شامل 10 ترکیب) در اسانس این گیاه شناسایی شد. مواد عمده آن عبارتند از: تیمول (8/48 درصد)، 3- کارن (6/17 درصد)، فیتول (9/7 درصد)، متیل لینولنات (6/5 درصد) و متیل پالمیتات (7/4 درصد). هیچ‌یک از عصاره‌های مورد آزمایش در غلظت‌های تهیه شده روی هیچکدام از باکتری‌ها اثر نداشتند. نتیجه‌گیری: با آنکه تیمول ماده عمده اسانس برخی گیاهان مانند انواع آویشن و نیز گیاه زنیان است، گیاهان دیگر مانند نمونه مورد بررسی نیز حاوی ماده عمده تیمول می‌باشند و در صورت لزوم می‌توان از این اسانس استفاده کرد. در انواع آویشن علاوه بر تیمول، ایزومر آن، کارواکرول هم وجود دارد ولی در گیاه مورد پژوهش کارواکرول شناسایی نشد. مانند سایر اسانس‌ها، در اسانس مورد تحقیق در این مقاله، مونوترپنوئیدها اجزای اصلی و عمده را تشکیل می‌دادند. به خاطر استعمال زمان زیاد (حدود سه ساعت) جهت استخراج اسانس، اجزای غیرترپنی نیز در اسانس وارد و شناسایی شدند (مواد دی‌ترپنی، استرها و اسید چرب). علی‌رغم این انتظار که گیاهان ظاهراً اثر ضدباکتری دارند، هیچ عصاره‌ای از گیاهH. anisoptera ، در هیچ یک از چهار مدل آزمایشی استفاده شده، اثر ضد باکتریایی واضحی نشان نداد.